ALABA ETA ALABAORDEA

Gizon bat, alaba bakar gaztetxo baten aita zela, alargun utzi zuen bere emazteak. Etxea ondo ezin gobernatu eta, soineko beltzak kentzeko ordua heldu orduko, bigarrenez ezkontzeko asmoa izan zuen. Bigarren emaztetzat bere aurrean lehenengo agertu zen emakumea hartu zuen. Sorgina zen berau. Laster, sorgin honengandik beste alaba bat izan zuen.  Bigarren hau ume izatetik gazte izatera heldu zenean hil zen aita. Sorgina ordutik aurrera alaba eta alabaordearekin bizi izan zen. Bere alaba asko maite zuen baina alabaordeari gorroto eta ezin ikusia zion. Ezin zuen eraman bere erraietako alaba itsusia zela, ezin itsusiagoa, eta bestea ederra, gero eta ederragoa zela. Behin, negu gorrian, paperezko soinekoz jantzia eta oinutsik marrubitara bidali zuen hau, saskia betea ekartzeko esanda. Hotzaren hotzaz dardarka joan zen neskato errukarria  eta txabola batean hiru gizon aurkitu zituen.

- Nora hoa neskato?- galdetu zioten.

- Amak marrubitara bidali nau.

- Mailukitara! dagoen hotzaz eta daraman jantziaz! Zelako ama den hori!

- Amaordea dut.

- Hola bai. Hor dagoen txabola atzeko egurpean aurkituko ditun marrubiak, sakia betetzeko lain gutxienez.

Saskia marrubiz bete zuenean gizonengana joan zen eskerrak ematera. Hauek maitekiro hartu eta hiru opari egin zizkioten.

Batek:

- Esango donan hitz bakoitzeko urre zati bat jausiko al den!

Besteak:

- Egunetik egunera ederragoa izango al haiz!

Hirugarrenak:

- Hildakoan aingeruak zeruan sartuko al haue!

Etxera heldu zenean, sakia bete marrubiz, lehen baino ederragoa, eta urrea zeriola, horrela galdetu zion:

- Non izan zera neskato?

- Gaintxo horren beste aldeko txabola batean izan naiz.

- Inor ikusi duzu bertan?

- Hiru gizon. Eurak erakutsi didate marrubi lekua.

Hau entzunda, bere alaba soineko eder lodiz jantzita saki berdinarekin bidali zuen, eta alabaordeari esan zion:

- Neskato lagundu iezaiozu honi txabola ikusten den gaintxo horretara, eta gero, itzuli zaitez bakarrik.

Sorginaren alaba txabolara iritsi zenean honela esan zien:

- Ni ere amak bidali nau marrubi bila.

- Marrubitara! Saski bat ez al duzue nahikoa?

Ez zioten marrubi lekurik erakutsi, baina honi ere hiru opari egin zizkioten.

Batek:

- Egiten duan hitz bakoitzeko zapo bat jausiko al zain!

Besteak:

- Egunetik egunera itsusiagoa izango al haiz!

Hirugarrenak:

- Hildakoan Txerrenek eta bere lagunek eramango al haue!

Etxera heldu zenean saskia hutsik, lehen baino itsusiagoa eta ahotik zapoak zeriola, lehen baino gorroto handiagoa hartu zion alabaordeari. Hurrengo egunean ibaia izoztua zegoen. Hori nahi zuen sorginak. Alabaordea artile mataza batzuk hartuta ibaian jotzera bidali zuen alabaordea; aurreko egunean legez, ortotsik eta erdi bilutsik. Ibai ondora iritsi zenean eskuak hotzaz gogortuta, matazak indarrik gabe jotzen ari zela, zaldun batek hain eder eta hain jantzi zarpailduz jantzia ikusirik, errukiak hartuta beregana joan eta honela esan zion:

- Zertan zabiltza hemen neskato?

- Amak harizko mataza hauek garbitzera bidali nau.

- Dagoen hotzaz eta daraman jantziaz! Zelako ama dun hori!

- Amaordea dut.

- Hola bai. hator neure etxera. Neure amak alabatzat hartuko hau betiko.

Zaldun hori errege  zen eta bere emaztea izatera eraman zuen neskatoa. Erregeren amak bere alaba bezala maite zuen erraina. hau lehenengo haurra izateko zegoela, beronen amaordea sorgina, honen berri jakinda, alabarekin batera bertara joan zen bizitzera. Ez dakigu nola lortu zuen sorginak jauregian sartu eta erregina gaztaren emagina izatea. erregea eta bere ama lorategian eguzkia hartzen ari ziren bitartean, sorgina, bere alaba zatarra lagun zuela, ama berri zoriontsuaren gelan sartu zen. hau ohetik kendu eta bere ordez izara artean alaba  zatar zapoduna sartu zuen.

erregea gela sartu eta bere emazte ederra emakume itsusi bihurtuta ikusita, zer egin ez zekiela zegoen. Sorginak alabaordea errekara bota zuen. orduan txori bat txioka hasi zen:

         Txin txau txoria

         txoritxu txilibitaria

         astoan artoa

         upelean ederkaria

         zalduna doa zoroa

         moro bezala daroa.

Horrela igarri zuen non zegoen benetako erregina. Sorgina labean erre zuen eta alaba zatarra itsasoan ito.

ATRAMINGO LAMIAK

Behinola, Atrarnin errotako (Zeanuri) janbeak, egunez basoan idea ebakitzen jardun eta gero iluntzean etxeratu zenean, bere andrea sutondoan negarrez topatu eban. Gizona, andrea negarrez ikustean, ikaratu egin zen eta, atsekabe haren aztarna jakin guran:

—Zer pasatzen da? Zegaitik honek negarrok? — itandu eutson.

Eta gizonaren itaunari andreak ez eutsan ezer erantzun: negar eta negar eginez bere arlo ixilean aurrera jarrita baina. Ordnan, gizonak, haserre antzera, bene-benetan esan eutson:

—Nahi bata nahi bestea dela, zer pasatzen zaizun oraintxe bertan esan behar deustazu!

—Hona, bada — erantzun eutson andreak: zuretzat afaritarako eduki dudan esnea, neska batek laratzatik galdara  hartuta, dangada baten edan deust.

—Ba! Hori baino ez bada ... ! Eta gauza horri horrenbeste negar ... !

-Bai, baina ... iluntze guztietan etorriko dela esan deust; eta esnea laratzaren ondoan edukitzen ez badut, beragaz eroango nauela. . . !

—Nora, gero, eroan! Geu ez gaude, ba, hementxe? Eta neska hori, zein modutakoa izan da, ba? 

—Larrosa bezalako aurpegiagaz, eder-ederra izan da. Eta nor ote dan itaundu deutsadanean, erreka ertzeko lora ederra dela esan dost. Oi, haren ahotsaren eztia, haren kanta ederrak!

—Egingo nuke apustua Lamina demonioren bat izan dela! Egun guzti-guztietan esnea edatera etorriko dela esan badeatsu, laminaren bat izan da, hurrean: larninak, gizonak ardotara legez, esnetara itsuak izaten dira—Bihar berriz, neure begiakaz ikusi gura dudanez, basotik goizago etxeratuko naiz; eta, beragaz berriketaldi bat eginez, nor den eta nor ez den laster igarriko dut.

Esan eta egin, biharamun iluntzean Atramingo etxeko jauna goizago etxeratu zen; eta neskatxa ezezagana sutondoan bere andreagaz berriketan zegoela ikasi zuen. Neskatxa, baina, gizona ikustean ikaratuta, ixildu egin zen. Eta gizanak berba eta berba egiten eutsan arren, ez eutson ezer erantzuten.

Orduan, senarrak emazteari esnea egosten ipini zezala esan eutson; eta emazteak berehala laratzan galdara handi hat esneagaz beteta ipini eban.

Eta esneak gora egin ebanean, neskak, pozez beterik, zoratuta legez, deiadar handi bat eginez:

—Txuri gora!, txuria gora! —esan eban.

Etxandereak, hori entzunda, neskari nahi adina esne eman eutson; eta neska, nahi adina esne edanda gero, isilunea itxita, berriketan eta kantatzen hasi zen.

Atraminga etxeko jaunak, neskak esneagaz egindako betekada egin zuela igarri eatsanean, bere artean "zertzeladak oraintxe atarako zizkioat" esanda, neskari berbetan ekin eta ekin eutsan. Eta inon diran berriketak eginda gero:

—Nor zinen? galdetu eatsan.

—Hemendik urrin barik dagoen koba eder bateko lamina naiz ni —erantzun eutsan neskatxak- eta gure bizitokirik kutunena, hor goiko erreka ertzean daukagu,

—Zenbat zerate?

—Mila eta bat.

—Eta, zer egiten duzue?

—Egunez meridian lorak batu, eta gauez zerruko izarrak zenbatu, eta haizearen soinuetan dantzan egin. ..

—Sekulako bizitza daroazue, arranotan! Noiztik zaudete munduan?

—Egazkia agertu zanetik, lurraren gainean gaude; eta itargiak eta izarrak goian apaintzen duten artean, hemen izanga gara.

Azkeneko berba horiek entzutean gizona ikaratu egin zen; eta bere golkorako hauxe esan zuen: "Eurak ondoan ditugula bizi behar badugu beti, onak gaude. Gure arbaso zintzoek ere, eurak zirela bide, inon diren atsakabeak igarotzen zituzten; eta geuk ere berdin. Eta ... Lamina hauen bizitzak mundua mundu den artean irauten badu, gure ondorengo guztiekere inon direnak igaro beharko dituzte. Hau zoritzarra!"

Zeozer pentsatzen jardun eta gero, hauxe itaun eutson lamiari:

—Zuen bizia amaitu leukenik, badago ala ez da?

—Bai, zeozer badago. . . ; baina inortxokere ez daki, geuk baino.

—Esaidazu, ba, zer den: nigandik kalterik ez duzue izungo eta. Gainera,

esneu egun guztietan emanga deutsugu.

Esne-kontuagaz lamia pozez beterik jarri zen. Eta buruan zuen ile adats eder eta gorriskari eskuagaz goratuta:

—Eta ile adats miragarri horiek, zelan ebaki liteke, ba? 

—Hona, badu —erantzun eotson lamiak-: gure ilem gorriska ederra ebakitzeko, San Juan bezperan jaioriko zekor nabar biren indarrez baliatuz, itargi beteko gau batean, hogei iltze burdinezko goldeagaz erreka hori gau   osoan goldetu behar da. Eta erreka ondo goldetuta, egun sentiak bazterrak argitu  baino lehen, zekor nabar biak mendi tontorreko haizeetan solte utzi behar dira. Horretan dago, ba, gure amaiera.

Geroko egun batean, Altamingo errotako gizonak, ibili eta ibili, San Juan aurregunean jaioriko zekor nabar bi aurkitu zituen. Eta lamiak esan eutsonez, goiko erreka, itargi beteko gau batean, burdinezgo goldeagaz batera eta bestera ondo goldetu zuen. Etaegun sentia baino lehen, burdinezko goldearen hortzek ikusgarrizko ile adats piloa atera zituzten. Guztira mila eta bat ile zenbatu zituen.

Eta Altamingo lamia guztien azken eguna hartan izango zelako, errotako sendian aurrerantzean bakean eta zoriontsu bizi izan omen zen.

MARI URRIKA ETA ARTZAINA

Behin, «Aldrabasketa»ko artzain zaharrari, Anbotoko Mari Urrikak ilinti (ikatz) biztua eskaini eutsan. Artzain zahar hark, baina, emakume aparta hark eskaini eutsan bezuza (erregalua) inola ere ez zuen hartu nahi izan.

Orduan, Mari Urrikak, bezuza ez hartzearen zergatia jakin gurarik, artzain zaharrari hauxe itaun eutsan:
— Ilinti polit hau, ¿zergatik ez duzu hartu nahi?
—Ilinti polit hori? Bestelako gauza! —erantzun eutsan artzainak—. Hamaikatxo horrelako badago gure supazterrean... Ez, ilinti hori ez daroat inora...
—Oker zaude, artzain: honelakorik ez dago zure etxean. Hartu eta eroan egizu, ba, eta zeure etxean ikusiko duzu ondo, hau den gauza ederra. Ilinti berezia da... Tira, eroan egizu...
Esanen-esanez eta ekinen-ekinez, halako batean, artzain zaharrak hartu zuen ilintia. Eta gure gizona, ilintia eskuratzeaz batera, mendian zehar eta basoan behera etxerantz abiatu zen. Etxeratu zenean, bere emazteari arnas-hoska esan eutsan:
—Hona hemen Mari Urrika-k eginiko bezuza...
—Hori bezuza! A lelotzarra! —esan eutsan irriz emazteak—. Ilintia da eta! Oraindino holakorik! Ezkaratzeko (sukalde) supazterrean hamaika holako badago...
—Holakoa ez dela esan deust berak, baina... Gauza berezi bat dela eta, hartzeko eta hartzeko esanez, nahi eta nahi ez hartu arazi deust.
—Mari Urrikaren maltzurkeriak... —erantzun eutsan emazteak.
—Maltzurkeria edo zera... ez dakit nik zer izan daiteken ere —esan zuen arduraz gizonak—. Ea, ba, eutsi ilinti hau, eta zelakoa dan zeure eskuz eta begiz ikusi.
Eta beste barik, ilinti aparta hura, gizonaren esku gogorretatik emakumearen esku bigunetara igaro zen. Eta, zer izan zen orduan! Ilinti bakanak, emakumearen eskuetara eldu zenean, urre-diruak parrastaka jaurti zuen ezkaratzaren erdi-erdira. Halako dirutzarik!
Hura ikustean, emaztea, pozaren-pozez zoro bat eginda, «hau zoriona, hau zoriona!» esanez, arterik hartu ezinda, deiadarka eta zarataka hasi zen.
—Ilinti miragarri hau dela eta, zoriontsu gara, gizon! —inoan pozarren—. Dena dirua eta dena urrea! Holako aberastasunik eta holako zorionik! Horain, baina, ene gizon, gure zoriona handiagotzeko, bihar goizean Anbotora joanda, Mari Urrikari honelako beste ilinti bat eskatu behar diozu... Orduantxe bai izango garela benetako aberats eta zoriontsu...!
—¿Nahikoa zoriontsu ez gara, ba? —erantzun eutsan gizonak—. Lehenari begiratu ezkero, aberastasunik asko daukagu bai, arranotan! Zetako diru gehiago?
—Ez, ez eta ez... Ez dugu nahikoa... —esan zuen andreak negarrez—. Oraindino askozaz aberatsagoak izan gaitezke eta... Zoaz bihar Anbotora; zoaz andrearen esana egitearren, eta Mari Urrikari ilinti bat eskatu egiozu. Eta berak ezer itauntzen badizu, emaztearen esana egitearren joan zarela esango diozu...
Gehiago barik, Aldrabasketa-ko artzaina, emaztearen esana egite arren, biharamun goizean Anbotora joan zen; eta bertako txuntxurrean Mari Urrikari beste ilinti bat eskatu eutsan.
Anbotoko andereari, artzainaren eskabideak barre eragin eutsan; eta andere bakan hark, irri-barreka eta txantxetan-benetan, artzain zaharrari hauxe esan eutsan:
—Zer, artzain? Lehengo eguneko ilintia nekez baten hartu... eta orain zeu zatoz beste baten eske? Zer dela eta?
—Entzun, ba, Mari: atzoko ilintia atsegin ere atsegin izan dudala eta, emazteak lehengoa lako beste baten bila bidali nau... Beraz, andrearen esana egite arren etorri naiz.
—¿Eta andrearen esana egitearren etorri zara? A, gizon oiloa! —esan eutsan Mari Urrikak begirakune zorrotzez—. Andrearen esanak egiten badiharduzu, ez diharduzu txarto ere, zeure andrearen handigurakeriak galduko zaitu eta.
Eta Mari Urrikak, esanak esan eginda gero ere, artzain zaharrari ilinti handi bat eskuratu eutsan; eta artzaina, bestea lako ilintia izango zelakoan, mendian-behera ezti-bitsetan joan zen.
Bitartean, Mari Urrikak ahots itzalez hauxe abestu zuen:

Andrea etxean agintari,
gizona etorri mandatari;
izarrak goian ager orduko,
damutuko yako berari.

Aldrabasketako artzainak, ilinti hura ere, aurreragokoa lez, emaztearen eskuan ipini zuen, urre-diruak parrastaka irtengo zirelakotan.

Baina orduan jazo zen jazo zena! Ilintiak ukitzeaz batera, emakumearen eskuak zapoz eta sugez bete-bete egin ziren: ilintiaren barrutik irteniko zapo-suge iguingarriak ziren. Aldrabasketa basetxeko bazterrak ere, pizti beldurgarriz bete ziren.
Halako zoritxarra ikusita, senar-emazte gaixoak negar baten hasi ziren; eta beldur-ikaraz egin zituen hurrengo egunak ere.
Azkenez, erriko abadeari dei egitea erabaki zuen. Eta abadeak, etxeko bazterrak ur bedeinkatuaz bustita gero, pizti guztiak jaurti zituen.

LAMIA KOLPATUA

Larrun mendiaren oinetan bizi ziren lamina batzuek erasotzen zien auzoetako anitz etxeri. Arrats batean joan ziren tximinia baten kaskora, eta handik behera begira jarri. Bazirudien sukaldean ez zegoela emaztea beste inor, eta jaitsi egin ziren; bertan topatu zuten etxekoandrea zizeilu batean jarria, iruten ari zelarik. 

Bozkariotu egin ziren aukera beren zutelako, zeren nagusia ohean baitzegoen apur handi hartan. Zernahi ausardia eta ozarkeria egin zioten emazteari. Andre hura ere ez zenez gero oso eskuzabala, ez zien deus eman lamina eskale txar haiei. Baina hala eta guztiz ere, zartaginetan zeuden gurin hondar guztiak milikatu zizkioten, gurina biziki maite baitzuten. Handik beren zuloetara joan zirenean, emazte hark gau berean salatu zion dena bere senarrari. Zer egin ote zuen senarrak? Biharamunean arratsa etorri zenean, emaztearen soin zahar bat jantzi zuen, eta sudur-zapi ilun bat jarri buruan; kiloa hartu zuen iztupa lodi batez kargaturik, eta zizeilu berean eseri zen, zartagin batean gurina irakiten zuela.

Horra non egundaino bezala jaisten zen lamina bat tximinian behera, eta nonbait –laminaren izpiritu gaiztoa– iruditu zitzaion bestelako irule zela, eta esan zion:

    -“Zer, atzo hi pirun pirun ari hintzen iruten, eta gaur pordoka pordoka?”.

    -“Bai, atzo liho fina nian, eta gaur iztupa”.

    -“Eta nor haiz bada hi?”.

    -“Ni, nihaur”.

    Laminak esan zion:

    -“Ekarran busti bat”.

Besteak ez zion ihardetsi. Oraino, berriz ere:

    -“Ekarran busti bat”.

 Eta kokorikatu egin zen, hurrupatu nahi balu bezala. Eta hainbesterekin, iruleak hartu zuen zartagina kirtenetik, eta bota zion gurin irakina zaflakoan laminari,     non marrumaz eta garrasiaz igo baitzen tximinian gora bere lagunengana.

Lagunek ikusirik beraren arrengurak, galdegin zioten:

    -“Zer duk, lagun? Nork egin dik?”.

    -“Nihaurrek”.

    -“A! Orduan zer nahi duk egin, hihaurrek egin badiok heure buruari? Inork ez dik hobenik, hihaurrek baizik”.

 Eta lamina ia hilzorian gelditu zen gurin irakinez gantzutua.  

MURUMENDIKO DAMEA

Murumendiko Damea edo Mari Murumendin bizi zen. Goi larre horietara ardiak bazkatzera eramaten zituen Beasaingo artzain batek ezagutu zuen Damea eta ezagutu bezain laister guztiz maiteminduta gelditu zen; hain zen emakume ederra.  Handik gutxira ezkondu eta elkarrekin bizitzen jarri ziren inguruko baserri batean. 

Artzaina elizkoia zen eta igandero joaten zen mezatara. Baina, Mari, beti gaixo zegoelako aitzakiarekin behin ere ez zen joaten. Ez zen oso elizkoia ez eta haren inguruko gaien zalea ere. Mari mezatara ez agertzea eta beraien zazpi seme-alabak ez bataiatzea bikotearen zoriontasunaren urratzaile bihurtu ziren. Artzainak, herriko jendearen marmar eta gaizki esanak maiz entzun behar izaten zituen. 

Bere azken haurra izan ondoren, senarrak jada gehiago elizara ez joatea ez ziola gehiago onartuko berretsi zion.   Honela bada, gurdiari idi parea erantsi, Mari eta zazpi seme-alabak gurdira igoarazi eta elizara abiatu zen, guztiak bataiatzeko asmoz. Baina, justu elizako sarrera zapaldu behar zuen unean, su eta garren artean denen bistatik desagertu zen, "Nire umeak zerurako eta ni orain Mururako" oihu eginez.

Ordudanik noizbehinka mendi batetik bestera igarotzen ari dela ikus daiteke. Bere bizileku nagusia Murumendi mendia delarik.

EGUZKILOREA

Elezaharrak dioenez, orain dela milaka eta milaka urte, gizonak munduan zehar zabaltzen hasi zirenean, ez zen ez eguzirik ez ilargirik. Gizonak eta emakumeak ilunpetan bizi zien denak, suzko zezenen, zaldi hegalarien edo herensuge erraldoien itxura hartuta lurraren erraietatik ateratzen ziren mamuek izuturik.Gizakiek, bada, Lurrari laguntza eskatzea deliberatu zuten, etsimen hartan.

—Amalur, Lur ama —erregutu zioten—, arren eskatzen dizugu, babes gaitzazu hondatu behar gaituzten arriskuetatik, Lurra lanpeturik zebilen erabat, eta ez zien jaramonik egin gizakiei; haiek, ordea, ez zuten atertzen, eskatu eta eskatu, eta azkenean gogoan hartu zuen eskatzen ziotena.

—Laguntzeko eskatzen didazue, seme—alaba nireak —esan zien—, eta lagunduko dizuet, Izaki argitsu bat sortuko dut, eta Ilargi deituko diozue.

Eta Lurrak Ilargia sortu zuen.

Hasieran izu—izuturik zeuden honekin gizakiak, eta beren haitzuloetan gordeta, handik irteten ausartzen ez zirela, baina berehala ohitu ziren haren argitan ibiltzen.
Gizakiak bezala, jeinuak eta sorginak ere oso izutu ziren zeruan argizko gauza hura ikusten hasi zirenean, baina haiek ere ohitu egin ziren, eta berehala hasi ziren haiek ere beren Ieizeetatik irten eta gizakiei erasotzen.Berriro joan zitzaizkion gizakiak Lurrari erreguka.

—Amalur —esan zioten—, esker guztiak ematen dizkizugu Ilargi amandrea eman diguzulako, baina zerbait indartsuagcren beharra dugu, lurpeko jeinuak erasoka ari baitzaizkigu oraindik.

—Ongi da —erantzun zien Lurrak—, Ilargiak baino ere argi gehiago duen izaki bat sortuko dut. Eguzki deituko diozue. Eguzkiak eguna egingo du, eta llargiak gaua.

Eta Lurrak Eguzkia sortu zuen.

Hain zen handia, hain argia eta hain beroa Eguzkia, non oso geldiro ohitu behar izan baitzuten gizakiek haren argitara, baina pozgarria izan zen benetan hura, zeren haren beroari eta haren argiari esker landareak eta zuhaitzak hazten hasi baitziren. Mamuek eta sorginek ezin izan zuten, ordea, egunaren argitasunera ohitu, eta harrezkero gauez baizik ez dlra ateratzen.
Berriro joan ziren gizakiak Lurrarengana.

—Amalur —esan zioten—, pozik gaude eta eskerronez ama llargia eta ama Eguzkia eman diguzulako, baina beste zerbait behar dugu oraindik, zeren, nahiz eta egunez den bitartean arazorik izan ez, gaua datorrenean, mamuak beren leizeetatik ateratzen dira eta erasoka hasten baitzaizkigu.

Lurrak abegi onez en tzun zituen honetan ere gizakien eskariak.

—Ongi da. Berriro lagunduko dizuet, baina hau izango da azkena. Lore bat sortuko dizuet, guztiz ederra, hain ederra ere, non gaueko mamuek ikusten dutenean Eguzkia bera dela usteko baitute, eta bakean utziko zaituzte.

Eta Lurrak eguzkiaren lorea sortu zuen, Eguzkilorea, gaur egunean oraindik gure etxeak mamu gaiztoetatik, sorginetatik, lamietatik, gaixotasun ekarleetatik, ekaitzetatik eta tximistatik  babesten dituena.

MARIMUNDUKO

Sarastarri inguruan lanean ari zen ikazkin talde batek koba barrenean den putzu  horretatik ateratzen zuen behar zuen ura. Egun batez, ikazkin gazte bat ur bila joan  zen kobara bere pitxarra hartuta, baina ikaratuta eta urik gabe itzuli zen txabolara.   Orduan, ikazkinetako buru zen bat joan zen hara, baina hura ere ikaratuta eta txarroa  urik gabe zuela itzuli zen. Biek gauza bera esaten zuten: kobaren sarreran emakume  gazte eder bat, gorputz lirainekoa, ikusi zutela, ileak orrazten; Ama Lurra bera,  Agaramundatik etorrita Marimunduko zela, eta halako leku batean era horretako  ikuskizun bat ezin zitekeela parte onekoa izan pentsatuz, ihes egin zutela.

JENTILEN URREZKO IZARA

Behinola, Jentilbaratzan jentilak bizi omen ziren. Askotan gauez Agerre baserrira jaisten omen ziren karta-jokoan aritzera, egunsentian oilarrak kukurruku jo artean.

 

Behin Agerreko nagusia gaixotu egin omen zen, eta elizakoak hartzera omen zihoan. Jentilek hori jakin zutenean, nahiz eta kristauak ez izan, urrezko izara Agerrera jaitsi omen zuten, eta gaixoaren ohea jantzi omen zuten elizakoak hartu zitzan.

 

Dirudienez, Agerrekoek urrezko izara eurentzat nahi izan zuten, eta iltzez oheari josi omen zioten, baita geroxeago oilarrari kukurruku jo arazi ere.

 

Jentilek oilar kantua entzutean izarari tira egin eta berehalakoan alde egin omen zuten, baina izararen zati bat oheari lotuta gelditu zen. Jentilek deiadar egin omen zien, Agerre Agerre zen bitartean, ez zela faltako eririk edo besamotzik etxe hartan. Ordutik beti izan omen da pertsona eriren bat Agerren.

MANDAZAINA ETA SORGINAK

Nafarroako Sakanako mandazain bat Ataunera etortzen omen zen gatza saltzera. Etxerik etxe ibiltzen omen zen lanbide horretan.

Behin, Ataundik etxera zihoala, bidean berandutu eta basoan ilundu omen zitzaion. Ustez hobe beharrean, Berrenoako zelaian, beharbada Dantzaleku izeneko zabalean, gelditzea erabaki omen zuen.

Mandoa bazter batean lotu omen zuen eta zelaiko pago baten lepora igo zen. Hantxe jarri omen zen gaua igarotzeko, basoko piztien beldurrik ez baitzuen nonbait.

Han zegoela, gauerdi inguruan, lagun-talde baten hizketa hotsa aditu omen zuen eta Berrenoako lepora zetozela iruditu.

Berehala iritsi omen ziren sorginak, talde handian, eta dantzari ekin zioten iskanbila batean. Denboraren buruan, Maripetraliñ agertu omen zen, eta lagun bat hartu eta pago-ondo batean jarri omen zuen bere alboan. Hauxe esan zion:

- Ba al dakin erregeren alaba gaixo dagoela, hiltzeko zorian?

- Nik ez – erantzun omen zion besteak.

- Ez zekiten asko zergatik dagoen horrela.

- Zergatik bada?

- Aurreko igandean, neska hau elizan mezetan zegoela, besteei bezala ogi bedeinkatua eman ziotenean puska bat erori zitzaion, eta azpiko hilobi-harriaren ertzeko zulotik behera ezkutatu zen. Orain zapo batek zeukan eztarrian, ezin irentsirik. Zapo horri hori kendu eta holako iturritan garbitu eta gaixoari janarazten badiote, berehala sendatuko da.

Berehala oilarrak kukurruku jo omen zuen eta sorginek bat-batean alde egin.

Mandazainak ondo ikasi omen zuen sorginen esana eta, eguna argitzean, pagotik jaitsi, mandoa hartu eta bere herrira itzuli omen zen. Gero erregerengana joan zen.

Erregeri kontatu omen zion Berrenoan entzuna, eta erregek egin beharrekoak egin, eta alaba sendatu ere bai. Hala bada, mandazaina erabat aberastu omen zuen erregek.

Mandazain horrek ba omen zuen anaia bat ere, istorio hau entzutean mandazain hastea erabaki zuena. Ataundik etxera zetorren batean, Berrenoako zelaian gelditu omen zen, mandoa ezkutatuta eta pago gainera igota. Gauerdian hasi omen zen sorgin-bilera, Maripetraliñ ere azaldu zelarik:

- Ba al dakin erregeren alaba sendatu dela?

- Ez. Ea baten bat guri zelatan egoten den...

- Baliteke, gero. Begira ditzagun bazterrak badaezpada.

Berehala aurkitu omen zuten mandoa, baita mandazaina pago-gainean. Handik jaitsi eta bere mandoarekin sasiz sasi ibili omen zuten. Eskerrak oilarrak kukurruku jo zuela eta sorginek alde egin beharra izan zutela.

Eguna argitzean, mandazaina bere mandoarekin, elbarri eta errenka, lanbide horretan aritzeko gogorik gabe itzuli omen zen etxera.

JENTILA ETA KRISTAUA

Muskiko koban bizi zen jentil batek behin kristau bat harrapatu omen zuen. Kobatik alde egin ez zezan, eraztun magiko bat eskuko behatz batean sartu omen zion, “hemen nago, hemen nago” deiadarka aritzen zena.

Behin, kristaua jentilak pilatuta zituen ardi-larruen artean ezkutatu omen zen. Eraztunaren hotsa urruti xamar entzuten zuela eta, kanpotik ote zetorren pentsatzen jarri zen eta atea ireki zuen, kobatik irtenez. Orduan, jentilak larru pila astindu eta lasterrari emanda jesus batean handik alde egin omen zuen.

Baina jentilak eraztunaren hotsa entzun, eta bere atzetik jarraitu zuen korrika. Kristauak berehala etsi egin omen zuen orduan egoera ikusita, eta eraztuna zeraman behatza moztu eta Mekolaldeko ibaira botatzea pentsatu, eta, egin, egin zuen. Jentilak, eraztunaren deiadarrak errekako osinetik zetozela entzutean, bertara salto egin zuen eta han ito zen.

SANTEGIKO LAMIA

Munduan beste asko bezala, behin batean Sanztegiko gizona idiekin omen zebilen soroa lantzen.

Halako batean idiek alde egiten omen diote Lamiñosinera, atzeko arrea eta guzti. Osin horretatik lamia bat ateratzen da arrearen hortzak ileetan trabatuta.

Gizonak esan omen zion orduan lamiari berak mantenduko zuela eta joateko bere etxera. Hala joan omen zen lamia Sanztegira, gizonak esan bezala. Alabaina eginahalak egin arren, ez omen zion hitzik ateratzen. Halako iluntze batean, esnea egosten jarri eta lamia sukaldean bakarrik utziz jaitsi omen zen ukuilura gizona. Esnea gainezka hasi zenean, “txurie gora” deiadar eginez tximiniatik gora alde egin omen zuen lamiak, bere orrazia han utzita.

Hurrengo batean, atzera etorri eta hots egin omen zion Sanztegiko etxekoandreari:

Andra Geaxi;

Ekatzu nire orrazi;

Bestela galduko dittut;

Zure ondorengo azkazi

Orduan Geaxi konfesorearengana joan omen zen zer egin behar zuen jakiteko, eta hark esan omen zion aga edo makila luze baten gainean jar zezala lamiaren orrazia. Horrela egin omen zuen Geaxik, eta deitu omen zion lamiari. Hau etorri omen zen, eta orrazia hartu eta makila bitan puskatuta alde egin omen zuen. Hori hala bazen, sartu dadila kalabazan.

JENTILAK ETA ATSO ZELATARIA

Ataungo plazako eliza jentilek egina dela esan ohi dute.

Kristauak orain hilerria dagoen tokian hasi omen ziren eliza egiten, baina egunez han biltzen zituzten harri guztiak, gero, gauez, Jentilbaratzako jentilek beheko erreka ondora, orain eliza dagoen lekura, jaisten omen zituzten.

Gau batean Zaindegiko andre bat etxeko leihotik begira zelatan jarri omen zen, harriak behera nork jaisten zituen ikustearren.

Jentil bat idiekin lanean omen zebilen, eta Zaindegi ondotik igarotzean esan omen zion:

Aida zurie, aida gorrie,

Zelatan dagon andra horri

Ataiok ezkerreko begie

Ordutik aurrera andre hura begibakar gelditu omen zen, eta geroztik denak jentilen esanetara makurtu eta orain dagoen lekuan eliza egiten jarri omen ziren.

BASAJAUN ETA SANMARTIN TXIKI

Tolosa aldean gertatu zen ziur aski. Aspaldi, apaiz bat bizi omen zen parrokia bat bere kontu zuela. Eguna joan eguna etorri, ez zuen zeregin handirik izaten bere elizan; hortaz, nahiko astia izaten zuen gogoko zaletasunerako: ehizarako, alegia.

Auzotar eta parrokiarrek "Mateo Txistu" deitzen zioten. Haren txakurrak harrapakin baten bila atera zitezen egiten zien txistuak zirela eta. Herritarrek irribarre eta txutxu-mutxu artean aipatzen zuten apaizaren zaletasun hori.

Halako egun batean, giza-arimaren ahuleziaren bila ibiltzen den deabrua azaldu zitzaion Mateo Txisturi, zaldun adeitsu baten itxuran azaldu ere. Baina apaiza, berehala jabetu zen hain gizon dotorearen benetako nortasunaz.

-Zer nahi duzu, gaizkile? -Galdetu zion bat-batean, eta deabruak harriturik erantzun:

-Nik?, ezer ez!

-Orduan, zergatik zaude hemen?

Apaizak txistu egin zien txakurrei, eskopeta hartu eta basoan barrena deabruaren begi bistatik desagertu zen. Deabrua barregarri geratu izanaren ustean, mendekua nola hartu pentsatzen eman zituen egun batzuk, eta azkenean aurkitu zuen mendekurako era egokia.

Igande batean, Mateo Txistu meza erdian zegoenean, erbi zuri batek muturra sartu zuen sakristiako atetik. Apaizaren zakurrak sakristian zeuden, eta erbia ikusi zuten bezain laster belarriak altxa eta zaunka bizian hasi ziren. Apaizak meza eten, eta begirada bat bota zuen sakristiarantz, iskanbilaren arrazoia jakin nahian. Ezusteko galanta hartu zuen, atean erbia ikusi zuenean, tente, bere bila joateko deika ari bailitzan.

Apaizak ez zuen luzaroan pentsatu. Meza bertan behera utzi, eliztarrak txundituta ahozabalik, eskopeta eta txakurrak hartu, eta erbiaren atzetik abiatu zen.

Geroztik ez zen haren berririk izan. Ez zen inoiz itzuli. Hala ere, harez gero ugari dira bere txakurrei txistuka. sumatu dutenak, besteek zaunka tristeak entzun izan dituzte eta zenbait gau garbitan apaiza, txakurrak  eta erbiaren irudiak antzeman daitezke ilargiaren argitara, beren amaierarik gabeko joan-etorrian.

MATEO TXISTU

Tolosa aldean gertatu zen ziur aski. Aspaldi, apaiz bat bizi omen zen parrokia bat bere kontu zuela. Eguna joan eguna etorri, ez zuen zeregin handirik izaten bere elizan; hortaz, nahiko astia izaten zuen gogoko zaletasunerako: ehizarako, alegia.

Auzotar eta parrokiarrek "Mateo Txistu" deitzen zioten. Haren txakurrak harrapakin baten bila atera zitezen egiten zien txistuak zirela eta. Herritarrek irribarre eta txutxu-mutxu artean aipatzen zuten apaizaren zaletasun hori.

Halako egun batean, giza-arimaren ahuleziaren bila ibiltzen den deabrua azaldu zitzaion Mateo Txisturi, zaldun adeitsu baten itxuran azaldu ere. Baina apaiza, berehala jabetu zen hain gizon dotorearen benetako nortasunaz.

-Zer nahi duzu, gaizkile? -Galdetu zion bat-batean, eta deabruak harriturik erantzun:

-Nik?, ezer ez!

-Orduan, zergatik zaude hemen?

Apaizak txistu egin zien txakurrei, eskopeta hartu eta basoan barrena deabruaren begi bistatik desagertu zen. Deabrua barregarri geratu izanaren ustean, mendekua nola hartu pentsatzen eman zituen egun batzuk, eta azkenean aurkitu zuen mendekurako era egokia.

Igande batean, Mateo Txistu meza erdian zegoenean, erbi zuri batek muturra sartu zuen sakristiako atetik. Apaizaren zakurrak sakristian zeuden, eta erbia ikusi zuten bezain laster belarriak altxa eta zaunka bizian hasi ziren. Apaizak meza eten, eta begirada bat bota zuen sakristiarantz, iskanbilaren arrazoia jakin nahian. Ezusteko galanta hartu zuen, atean erbia ikusi zuenean, tente, bere bila joateko deika ari bailitzan.

Apaizak ez zuen luzaroan pentsatu. Meza bertan behera utzi, eliztarrak txundituta ahozabalik, eskopeta eta txakurrak hartu, eta erbiaren atzetik abiatu zen.

Geroztik ez zen haren berririk izan. Ez zen inoiz itzuli. Hala ere, harez gero ugari dira bere txakurrei txistuka. sumatu dutenak, besteek zaunka tristeak entzun izan dituzte eta zenbait gau garbitan apaiza, txakurrak  eta erbiaren irudiak antzeman daitezke ilargiaren argitara, beren amaierarik gabeko joan-etorrian.

SALTZEDOKO SORGINA

 Joan-etorri asko egiten zuen mandazain bat ostatu batean geratu omen zen behin. Hark ez zekien baina ostatuko etxekoandrea sorgina zen eta mandazainak semea zuela jakin zuenean, galdetu zion:

-Zer moduz semea?

Mandazaina harro zegoen semeaz eta honela erantzun zion:

-A! sanoa eta oso ederra, bere aita bezalakoxea!

Gau hartan bertan, sorgina mandazainaren etxera joan zen eta, haurra sehaskatik aterata, gogor jo zuen, oso gaixo eta itxura txarre- an utzi arte.

Etxera itzuli zenean, mandazainak zeharo atsekabetua aurkitu zuen emaztea. Haurra sendatu zen baina aitak ez zuen pentsatu osta- lariak hartan zer ikusirik izan zezakeenik.

Behin eta berriro, mandazaina ostatu hartara joaten zen eta ostalari sorginak galdera bera egiten zion beti:

-Zer moduz semea?

Baina etxera itzulitakoan, oso larri aurkitzen zuen beti semea. Hartan sorginkeriaren bat zegoela pentsatu zuen eta, agian, ostatuko etxekoandreak zer ikusirik izango zuelako susmoa hartu zuen. Horrela bada, gauza bere kabuz argitzea erabaki zuen.

Ostatu hartan geratu zen hurrengoan, oso nekatuta zegoelako aitzakian, sutondoan seko lo geratu balitz bezala egin zuen.

Gauerdia iritsi zenean, sorginak poto bat atera zuen ukendu magikoz betea eta gorputza igurtzi zuen esanez:

-Sasi guztien gainetik, ordu erdi batean mandazainaren etxeraino.

Eta desagertu egin zen.

Mandazaina adi egon zen denbora guztian, eta potoko ukendua hartu zuen berehala, baina formula magikoa esaterakoan nahastu egin zen eta honela esan zuen:

-Sasi guztien artetik, ordu erdi batean ñire etxeraino.

Harramazkaz eta ubelduz josia iritsi zen etxera eta han aurki­tu zuen ostalaria haurra jotzen; sutondoko burruntzia hartu eta buru-buruan eman zion. Hark sekulako garrasi bat egin eta desa- gertu egin zen. Aitak haurra sehaskan utzi eta ostatura itzuli zen, Emakumea baino lehen iritsI zen eta berriro ere sutondoan etzan zen denbora guztian lotan egondako itxura eginez.

Biharamun goizean, mandazaina ostalariarengana joan zen agurtzera eta ohean aurkitu zuen, burua zapi batean bilduta.

-Zer duzu? -galdetu zion, ezer ez baleki bezala.

-Gaizki nago. Bart amets bat izan dut -erantzun zion emaku­meak Erraldoi batek eraso egiten zidala eta buruan ematen zidala.

Mandazainak barre egin zuen.

-Hauxe izatekoa, gero! -esan zuen-, Nik ere ametsa izan dut. Sorgin batek nire semea jotzen zuela eta burruntziaz buruan jotzen nuela. Hurrengoan horrelako ametsen bat egiten badut aizkoraz joko dut buruan.

Esan beharrik ez dago sorgin hark ez zuela gehiago jo manda- zainaren semea, eta mandazaina ere ez zela gehiago geratu sorgin haren ostatuan.

ARBURUKO INDARTSUA

Orain dela bi mila urte età gehiago, erromatarrek Iberiar Penintsula ¡nbaditu zuten. Beren bidean topatzen zituzten lurraldeak konkistatu età, salbuespen bakar batzuk izan ezik, ez zuten oposizio handirik aurkitzen. Baina gaur egungo Araba età Nafarroaren hegoaldera heldu zirenean, hemengo konkista beraiek uste baino zailagoa gerta- tuko zitzaiela ohartu ziren. Hasieran, lurralde zabalak zirela età, ez zuten zailtasun handirik topatu baina, aurrera zihoazen eran, erresis- tentzia geroz età gogorragoa aurkitu zuten.

Euskaldunak zeharo independenteak izan dira beti, ez dute kon- kistatzeko gerrarik egin izan, baina besteek menderatu nahi izan dituztenean, gogor defendatu dituzte beren gauzak. Euskaldunek ez zuten entrenaturiko soldadurik, ez armarik, ez gerrarako taktikarik età batez ere, erromatarrak baino askoz gutxiago ziren. Hala ere, ezpata età arma jaurtigarriak ondo erabiitzen zituzten età, gainera, "gerrilazko gerra" ondo ezagutzen zuten. Era honetako borrokan, etsaia ez zuten aurrez aurre erasotzen, ustekabean età leku età une jakinetan baizik.

Gerra egiteko era hau erabat berria zen erromatarrentzat età soldaduz askoz ugariagoak baziren ere, borroka amaitzea ezinezkoa gertatzen zitzaien. Hori dela età, galera handiak zituzten gizonetan età dirutan. Horrela bada, basati ile luze età bizardun haiekin akordio batera iristea erabaki zuten, larruzko jantziak età defendatzeko ahuntz larruzko ezkutua besterik erabiitzen ez zuten basati haiekin. Bi aldeak ados jarri ziren età bi borrokaldi egitekotan geratu ziren: bat, Euskal Herrian età bestea, Erroman. Ez dugu gure lurrean izan- dako borrokaren berririk baina bai besteari buruz. Euskaldunek gizo- nik indartsuenak età borrokarako hoberenak hautatu zituzten Erromara joateko età bidaiarako prestakuntzak egiten hasi ziren.

Arburu izeneko herrian, Gasteiztik hurbil, nekazari bat bizi zen, bere lurrez età animaliez baizik arduratzen ez zena. Izugarrizko gizon erraldoia zen. Gizonik handiena ere sorbaldaraino iristen zitzaion.

Handia bezain indartsua zen, gurdiari helduta, idi pare baten lana egin zezakeen berak bakarrik. Inork ez zuen haren familiaren berririk, ez zekiten nondik zetorren. Horregatik, denen ustetan, gizakien bizi- modura moldatutako jentil bat zela pentsatzen zuten. Baina isila zenez età komunitateko eginbeharretan parte hartzen zuenez, denek maite età errespetatzen zuten.

Erromarako bidaia prestatzen ari ziren euskal buruzagiek erral- doi haren berri izan zuten. Beste borrokalariekin batera biltzeko eskatzera joan zitzaizkion. Arburuko Indartsuak ez zuen nahi izan hasieran.

-Ni ez naiz soldadua -esaten zien behin età berriro.

Buruzagiek ematen zizkioten arrazoiek ez zuten ezer askota- rako balio, bera nekazaria zela età ez soldadua errepikatzen bai- tzuen. Etsia hartu zutenean, alde egin zuten. Gau hartan Indartsuak gaizki egin zuen lo età amets gaizto bat izan zuen. Bere soroa ikus- ten zuen ernetzera zihoazen galburuz betea. Halako batean, ordea, bele talde bat etorri età mokoka hasi ziren, età galburu denak apur- tu zituzten. Etxetik atera età bere lana deuseztatzen ari ziren hegazti haiek uxatzen salatzen zen, baina alferrik, gero età bele gehiago azaltzen ziren. Orduan, urrutitik, euskal soldadu haiek ikus- ten zituen età haiengana jotzen zuen laguntza eske, baina honela erantzuten zioten hauelc

-Gu ez gara nekazariak.

Arburuko Indartsua ¡zerdi patsetan esnatu zen.

-Nire beharra dute età nik ere haiek behar ditut -pentsatu zuen, età, besterik gabe, bere etxea utzi età borrokalari haiengana joan zen.

Erroman gizalegez hartu zituzten euskaldunak baina, haien itxu- ra zakarra zela età, harriturik zeuden erromatarrak. Borroka egiteko eguna iritsi zen. Coliseo handia bete-betea zegoen. Berrogeita hamar euskaldun età beste horrenbeste erromatar atera ziren hondarretara.

Euskaldunek, beren ezpata eta ahuntz larruzko ezkutuekin; erroma- tarrak, koraza, kasko eta Inperio osoko armarik hoberenez hornituak.

Gizon guztiek hil ala bizi jotzen zuten, baina euskaldunen ausar- diak erromatarren armadura topatzen zuen eta lurrera erortzen zlren bata bestearen ondoren, Hori ¡kustean, erromatar ¡kusleek garrasl sutsuz animatzen zituzten beren soldaduak.

Mundu guztiak garaipena erromatarrena ¡zango zela usté zue- nean, Arburuko Indartsuak oihu egin zuen:

-Sabelean!

Minutu gutxiren buruan, borrokak erabat bestelako itxura hartu zuen, euskaldunek erromatarren sabelera jotzen zuten, korazaren behe aldera, korazak, izan ere, bularra bakarrik estaltzen baitzien, eta berehala berrogeita hamar erromatarrak hilik zeuden hondar gainean. Euskaldun askorik ere ez zen geratzen, baina borroka irabazia zuten behintzat eta Arburuko Indartsua inguratzen zuten irrintzi eta pozez- ko oihu artean.

Erromatarrek onartu egin zuten derrota, zaurituak sendatu zituzten eta opariz bete zituzten Euskal Herrira itzuli baino lehen. Urte askotan bakea izan genuen gure lurretan eta bai euskaldunek bai erromatarrek egindako hitzarmena bete zuten.

Arburuko Indartsua bere lurretara itzuli zen eta han bizi izan zen 110 urte bete zituen arte. Ez zuen inoiz gehiago borrokarik egin, baina Euskal Herriko gizonik indartsuena eta ausartena bezala bene- ratua eta gogoratua izan zen.

ZUGARRAMURDIKO SORGINA

Behin batean ba omen ziren bi anaia, Zugarramurditik hurbil bizi zirenak. Zaharrenak, Matias izenekoak, baserria, lurrak eta aziendak heredatu zituen, baina anaia gazteak, Perukok, soinean zeramana baino ez zuen.

Gazteak askotan eskatu zion anaiari bere kontura hasten lagun ziezaiola, baina Matiasek ez zion jaramonik egiten; nora joan ez zuen bitartean, Peruko berarentzat arituko zen lanean, eta doan gainera!

Egun batean, Perukok bere kabuz bizia ateratzea erabaki zuen, bere anaiaren morrai egotea baino hobe izango zela eta. Bideari ekin zion, bada. Berehala ilundu zuen eta logura zuenez, zubi batera iritsi zenean azpira sartu, ahal zuen erosoen jarri eta loak hartu zuen.

Bi ordu baino lehen, ahots batzuek esnatu zuten; aurrenik ez zen konturatzen non zegoen ere baina gero entzuten jarri zen. Ahotsak zubi gainetik zetozen. Hotsik egin gabe, burua pixka bat atera zuen zer gertatzen ote zen ikusteko eta sor eta lor geratu zen hiru emakume bitxi eroak bezala saltoka eta barrez ikusi zituenean, honela ziotela:

-Porla se, zalpate, funte fa, funte fi, txiri, biri, ekatzu, ekatzu, amen,

Hitz horiek behin eta berriro errepikatu zituzten eta azkenean, salto egiteari utzi zioten.

-Ai! Mari Kattalin, bai ondo ibili garela! -esan zuen gazteenak.

-Bai horixe, Mari Petronil! -erantzun zuen zaharrenak-akela- rre ederra izan dun gaurkoa!

Eta barrez hasi ziren. Perukok berehala antzeman zuen emaku­me haiek sorginak zirela eta bileraren batetik zetozela. Geldi-geldi, estatúen antzera, mutilak entzuten jarraitu zuen erne.

-Ja, ja, ja, ba al dakin, Mari Fermina? -esan zuen berriro zaha­rrenak-. Diru-maindire-pertzarik-gabeako etxekoandrea gaixo zegon; han ditun sendagile, petrikilo eta barberuak, baina ez dinate haren gaixotasunarentzat erremediorik aurkitzen.
-Ez dun izango, Mari Kattalin! -esan zion ez gazteen ez zaha- rren zenak- eta hik ba al dakin, bada, erremedioa?

-Ja, ja, jakingo ez dinat bada ! Elizako atean, harri baten azpian, apo bat zegon eta apo horrek ogi bedeinkatua zeukan ahoan. Ogi horren zati bat ematen bazioten sendatuko dun !

Eta barre eta algara artean, hiru sorginek bideari jarraitu zioten.

Haiek desagertu orduko, Peruko zubi azpitik atera eta elizara joan zen, harria jaso, apoa hartu, ogi bedeinkatua ahotik kendu eta haren zati bat gaixoari emanik, berehala sendatu zen. Haren senarrak oso eskuzabal jokatu zuen mutilarekin eta hala Perukok baserria, lurrak eta aziendak erosi zituen, anaiarenak baino askoz hobeak.

Matiasek, anaiaren bat-bateko aberastasuna ikusita, noia lortu zuen galdetu zion eta Perukok dena esan zion. Matias diruzaleak lehen baino gehiago izateko antsia zuen eta sorginei entzutera joatea erabaki zuen. Joan zen zubira, ezkutatu zen azpian eta zain geratu zen. Ez zuen luzaroan itxaron behar izan, laster etorri ziren, esanez:

-Ez garela, bagarela, hamalau mila hemen garela!

Oraingoan ordea, ez zuten ez saltorik ez barrerik egiten.

-Mari Petronil !

-Bai, Mari Kattalin?

-Mari Fermina !

-Bai, Mari Kattalin?

-Lehengoan norbaitek guk esandakoa entzun zinan eta gaur ere baten bat entzuten ari dun.

Hirurak bila hasi ziren eta zubiaren azpian Matias aurkitu zuten. Joka hebaindu zuten eta geroztik bere onera etorri ezinik ornen dabil.